Ik kom het in mijn coaching regelmatig tegen, een team was is vastgelopen en niet weten hoe ze uit de situatie moeten komen. Een vastgelopen team werkt niet samen, zit op eilandjes, luisteren niet naar elkaar en helpen elkaar niet waardoor resultaten uitblijven en alles enorm veel energie kost.
Een vastgelopen team in beweging krijgen is niet alleen de verantwoordelijkheid van jou als manager. Iedereen heeft zijn aandeel en rol in het team en dient de situatie te herkennen en erkennen voordat je de stap kunt maken naar het vinden van een oplossing. Wel is het jou om de situatie bespreekbaar te maken en het voortouw te nemen. Maar hoe?
In een vastgelopen team, neemt iedereen een bepaalde rol aan. De 3 rollen die we kunnen onderscheiden zijn; de Redder, de Aanklager en het Slachtoffer. Ik schrijf deze rollen met een hoofdletter omdat ik verwijs naar ineffectief gedrag, dat negatieve situaties in stand houdt.
De Redder wil graag anderen helpen. De Redder haalt daar voldoening uit. Hij denkt, voelt en handelt voor de ander, zonder eerst met de betrokkenen te overleggen en houdt hen met zijn hulp afhankelijk . . . Hij werkt hard, maar uiteindelijk blijkt zijn hulp ineffectief. Het Slachtoffer heeft een probleem, voelt zich hulpeloos en ziet zijn eigen mogelijkheden en kwaliteiten niet. Hij doet een beroep op de hulp van anderen en gaat ervan uit dat zij zijn problemen op kunnen lossen. De Aanklager heeft een houding van verbittering, verwijten en wraak. Hij geeft de schuld van de situatie aan anderen. Dat lucht op voor zolang het duurt.
Deze rollen zijn door Karpman (1968) uitgewerkt in de zogenaamde dramadriehoek (zie afbeelding). Kenmerk van de dramadriehoek is dat je er als het ware in gevangen wordt. De rollen oefenen zuigkracht uit op elkaar. Ze vullen elkaar aan en kunnen niet zonder elkaar. De “keuze” van de ene persoon voor de ene rol zal de “keuze” van de ander(en) bepalen. Als er één Redder is zullen de anderen gaan Aanklagen of Slachtoffer worden. De rollen kunnen ook botsen zoals twee Aanklagers, die elkaar uitfoeteren of twee Redders die elkaar bemoedigend toespreken. Het zal echter nooit lang duren tot één van beiden weer in een aanvullende rol is gestapt.
Herken je deze situatie? Onthoud dat het een dynamisch model is. Je blijft niet in slechts 1 rol hangen, je beweegt in de driehoek. Wel zie ik veel gebeuren dat een eerste reactie in een conflictsituatie vaak vanuit een voorkeursrol gebeurd.
De dramadriehoek heeft nadelen. Het vreet energie, je komt terecht in saaie, vaste patronen, je draait in kringetjes rond, er zit geen avontuur meer in en iedereen verliest. De dramadriehoek breng gevoelens van frustratie en onmacht met zich mee. Toch zijn er ook voordelen verbonden aan de dramadriehoek, anders zouden mensen er nooit voor gekozen hebben. Een bepaalde rol levert ons ook iets op. Dat is in eerste instantie onze “motivatie” voor die keuze. Het voordeel van de rollen is dat ze voor een deel voorzien in onze behoeften.
En dat is waar het voor jou als manager interessant wordt. Want door te herkennen waar de behoeften van jezelf en die van je team liggen, kun jij als manager effectieve keuzes maken en daadwerkelijk verandering in de situatie teweeg brengen.
De Redder heeft eigenlijk behoefte aan waardering voor de persoon die hij is en voelt zich boos en verdrietig als hij dat niet krijgt. De Redder slikt echter zijn eigen verdriet en boosheid in en overschaduwt dat met een gevoel van triomf, triomf over zijn goede inborst. Dat gevoel stimuleert hem tot “goed” doen, tot het uitleven van de rol van weldoener, de hulpverlener, de wereldverbeteraar.
De Aanklager heeft eigenlijk behoefte aan begrip van anderen. Omdat zij dat begrip niet heeft gekregen voelt zij pijn en verdriet. De Aanklager ontkent haar pijn en maakt alleen contact met kwaadheid. Vanuit haar kwaadheid beschuldigt zij de wereld en voldoet zo aan haar nep-behoefte aan wraak.
Het Slachtoffer heeft eigenlijk behoefte aan steun van anderen bij het aanboren van zijn eigen kwaliteiten. Omdat zijn eigen onafhankelijkheid niet beloond werd voelt hij zich boos en verdrietig. Het Slachtoffer slikt zijn boosheid in en zwelgt in zelfmedelijden. Hij gaat zich gedragen als iemand die werkelijk ziek, zwak en misselijk is en niets kan.
En ook al is er een verklaring voor de rol die jij en jouw team inneemt, het is niet wenselijk om lang in de Dramadriehoek te blijven rondhangen. Het levert je geen positieve energie op en die mooie resultaten kun je wel vergeten. Hoe ga je dan met een situatie om waarbij het team is vastgelopen en je het gevoel hebt alles eraan te hebben gedaan om het goed te krijgen?
Door de Winnaarsdriehoek toe te passen.
Iedere rol uit de Dramadriehoek kan worden aangepast naar een helpende rol die het team versterkt, de autonomie wordt versterkt en het zelfvertrouwen groeit.
Van Redder naar Zorgen
Door je als redder aan te passen naar een zorgende rol kun je behulpzaam zijn en niets meer doen dan afgesproken. Je zorgt ervoor dat de ander zijn eigen verantwoordelijkheden neemt. Jij neemt niet het probleem van de ander uit handen. Jij gebruikt je zelfbewustzijn om je eigen behoeften en gevoelens aan bod te laten komen. Je maakt verwachtingen helder en duidelijk en bewaakt de energiebalans.
Van Aanklager naar Assertief
Je gebruikt je energie om voor jezelf op te komen als Aanklager en ook wanneer je assertief gedrag vertoont. Het verschil is dat wanneer je assertief bent, je gedrag niet ten koste gaat van een ander. Je windt er geen doekjes om en stelt de zaak ook niet scherper dan nodig is door oude wonden te openen. Onderhandelen zie je als onderdeel van het oplossen van een probleem. Daarbij houd je rekening met de belangen van jezelf en van de ander.
Van Slachtoffer naar Kwetsbaar
Wanneer je de rol van slachtoffer laat varen en kiest om kwetsbaar te zijn, dan lukt het je om aan te geven wat je van binnen voelt. Je gaat niet bij de pakken neer zitten maar bent continue op zoek naar mogelijkheden om de situatie te veranderen en te verbeteren. Je maakt gebruik van je eigen gevoelens als bron van informatie. In het zoeken naar een oplossing gebruik je diverse mogelijkheden zoals het vragen van hulp of advies en het zoeken van steun. Wanneer iemand je niet kan of wil helpen, zoek je verder.
De dramadriehoek is een instrument om te analyseren waar de communicatie tussen mensen is vastgelopen. De winnaarsdriehoek geeft handvatten om uit de negatieve spiraal te stappen en een vastgelopen team weer in beweging te krijgen. Wanneer je inzicht hebt in welke rollen jij, je team en anderen zich bevinden kunnen we ons richten op de onderliggende behoeften en gevoelens en op de kwaliteiten die in elk van de rollen besloten ligt.
Drama’s hoeven niet vermeden te worden. Het is soms wel lekker om even flink uit je plaat te gaan en te zetten waar het op staat of juist de deur uit te lopen en niet meer te luisteren. Dit noemen we productieve conflicten die ons helpen scherp te blijven en het beste in elkaar en vanuit het proces naar boven te halen. En loop je vast of kost de samenwerking je energie, dan is er werk aan de winkel en zou dit model jullie zomaar eens goed op weg kunnen helpen.
Liefs Laura
